24 marca br. w Krośnie odbędzie się Dzień Przyjaźni Polsko-Węgierskiej. Uroczystości uświetnią swoją obecnością  Prezydent RP  Lech Kaczyński i  Prezydent  Węgier   László Sólyom, sprawujący patronat honorowy nad tym wydarzeniem.

Jestem zaszczycony, że Krosno jest gospodarzem Dnia Przyjaźni Polsko – Węgierskiej. Nasze kontakty zataczają coraz szersze kręgi i w naturalny sposób wnikają w społeczności lokalne. Z wielkim zainteresowaniem  poznajemy obyczajowość  Węgier, z radością odnajdując w niej podobieństwa,  szczególnie w sferze mentalnej, ekspresyjnej czy konceptualnej. Na fundamencie szukania cech wspólnych i ciekawości dla różnic wzrosła silna relacja, której nie przeszkadza, wydawałoby się nieprzekraczalna bariera językowa – powiedział Piotr Przytocki Prezydent Miasta Krosna.

W bogatym programie obchodów znajdują się: wystawy, sympozja, koncerty i projekcje filmów. Podczas uroczystego spotkania oficjalnych delegacji miast Polski i Węgier w Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza przewidziane są m.in.: wystąpienia prezydentów obu krajów, wręczenie nagrody „Dęby Przyjaźni” oraz  wykład prof. Andrzeja Borowskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie - „Początki Przyjaźni Polsko – Węgierskiej w renesansie”.

Prezydenci obu państw wybiorą się na spacer po krośnieńskiej starówce – na kilka minut zajrzą do Bazyliki, przejdą przez Rynek gdzie powitają uczestników „Sztafety Przyjaźni” Sárospatak – Krosno. Potem przejdą ulicą Sienkiewicza do budynku sądu gdzie odsłonią tablicę   upamiętniającą istnienie Bramy Węgierskiej w Krośnie.

Krośnieńskie obchody „Dnia Przyjaźni Polsko – Węgierskiej zakończy koncert galowy w RCKP „Od Czardasza do Mazura”, wystąpią zespoły: „Zala” z Zalaegerszeg (Węgry) i „Resovia Saltans” (Polska).

Obchody polsko –węgierskiego święta przyjaźni w Krośnie, rozpoczną się już 20 marca. Organizatorzy przygotowali szereg bardzo interesujących imprez towarzyszących.
 

 PROGRAM UROCZYSTOŚCI

24 MARCA

godz. 10.45 – 12.30 - Regionalne Centrum Kultur Pogranicza, ul. Kolejowa 1.
Uroczyste spotkanie oficjalnych delegacji miast Polski i Węgier z udziałem Prezydentów obu krajów (dla zaproszonych gości) 

11.50 – Przyjazd Panów Prezydentów do Regionalnego Centrum Kultur Pogranicza

W czasie uroczystości przewidziano:
• Przemówienia: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego i Prezydenta Republiki Węgier Laszló Sólyoma, przekazanie listu gratulacyjnego od Prezydenta RP przedstawicielowi miast węgierskich, których mieszkańcy udzielili pomocy Polakom podczas II wojny światowej
• Wystąpienia Prezydenta Miasta Krosna Piotra Przytockiego oraz Burmistrza partnerskiego miasta Zalaegerszeg Endre Gyimesi
• Wręczenie nagrody „Dęby Przyjaźni”
• Wykład „Początki Przyjaźni Polsko – Węgierskiej w renesansie” - prof. Borowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

O godz. 12.10 Prezydenci obu Państw opuszczają Regionalne Centrum Kultur Pogranicza ( w którym kontynuowany jest program uroczystości do godz.12.30) i przejeżdżają na Starówkę, gdzie przewidziana jest kilkuminutowa wizyta w Bazylice, spacer po Rynku, przywitanie „Sztafety Przyjaźni”  Sárospatak – Krosno. Następnie przechodzą ul. Sienkiewicza pod gmach Sądu.

godz. 12.25 - 12.40  - ul. Sienkiewicza 12  -   Odsłonięcie przez Prezydenta Węgier i Polski i poświęcenie przez Abp. Józefa Michalika, tablicy upamiętniającej istnienie Bramy Węgierskiej
 

godz. 16.00 -  Aula Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie,  ul. Kazimierza Wielskiego 6 Sympozjum „Znaczenie postaci Pawła z Krosna w rozwoju kultury renesansu Polski i Węgier”

godz. 18.00 - Regionalne Centrum Kultur Pogranicza, ul. Kolejowa 1 - Koncert Galowy „Od Czardasza do Mazura”, wystąpią zespoły: „Zala” z Zalaegerszeg (Węgry) i „Resovia Saltans” (Polska).

IMPREZY TOWARZYSZĄCE:

20 -24 MARCA
Przegląd filmów węgierskich (artkino ul. Bieszczadzka)

23 MARCA
godz. 17.00 - Prezentacja książki Grzegorza Łubczyka „Henryk Sławik. Wielki, zapomniany Bohater Trzech Narodów”.
Wystawa „Bogu, Ojczyźnie i Bliźniemu”.
Muzeum Podkarpackie, ul. Piłsudskiego 16

godz.18.00 - Krośnieńskie Spotkania z Podróżnikami „Węgierskie Klimaty” – prelekcja  Bartosza Piziaka
Piwnica PodCieniami, ul. Rynek 5

godz. 18.00 - Koncert muzyki polskiej i węgierskiej „Nuty Przyjaźni” w wykonaniu uczniów Zespołu Szkół Muzycznych w Krośnie i Zalaegerszeg
Regionalne Centrum Kultur Pogranicza, ul. Kolejowa 1

godz. 20.00 – „Dwa Bratanki” 1000 lat przyjaźni polsko –węgierskiej
- Historia współpracy Polski i Węgier od czasów dynastii Arpadów i Piastów – Grzegorz Łubczyk i Zbigniew Ungeheuer
- Premiera  filmu Grzegorza Łubczyka i TVP „Anioły Karola Malczyka”
Biuro Wystaw Artystycznych, ul. Blich 2

24 MARCA
godz. 11.00 – „Słowa ponad granicami” – poezja węgierska w interpretacji dzieci i młodzieży  
Krośnieńska Biblioteka Publiczna, ul. Wojska Polskiego 41

godz. 20.00 – Projekcja filmu „Niepochowany” – po seansie spotkanie z Janem Nowickim
artKino ul. Bieszczadzka 1
 

WYSTAWY

Regionalne Centrum Kultur Pogranicza, ul. Kolejowa 1
• Wystawa Współczesnego malarstwa węgierskiego
• Rzeźba i rysunek – Bogdan Biernat
• „Spotkania krośnieńsko – węgierskie” – wystawa fotografii dokumentującej współpracę
• „Artystyczne konfrontacje Krosno – Zalaegerszeg”
- działania plastyczne Otwartej Pracowni RCKP i Koła Plastycznego Zalaegerszeg
- wystawa prac uczniów Liceum Plastycznego z Krosna i Szkoły Artystycznej z Zalaegerszeg
 

Biuro Wystaw Artystycznych, ul. Blich 2
Plakat – Krzysztof Ducki

Krośnieńska Biblioteka Publiczna, ul. Wojska Polskiego 41
„Nad Brzegiem Dunaju” – prezentacja literatury węgierskiej ze zbiorów Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej

***

Święto Dzień Przyjaźni Polsko-Węgierskiej jest  co roku organizowane  na przemian przez stronę polską i węgierską. Jego historia rozpoczęła się od wspólnego poparcia, jakiego udzielili idei ustanowienia Prezydent RP Lech Kaczyński oraz Prezydent Republiki Węgierskiej László Sólyom. 23 i 24 marca 2006 roku  obaj prezydenci uczestniczyli w uroczystości odsłonięcia Pomnika Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Győr na Węgrzech, podczas których doszło do podpisania dokumentu znanego jako Deklaracja z Győr. Wówczas po raz pierwszy obchodzono dzień przyjaźni obu narodów. Do tradycji przyjaźni i współpracy pomiędzy Polakami i Węgrami odwołały się również parlamenty obu państw, ustanawiając w 2007 roku dzień 23 marca - Dniem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej. Uroczyste obchody święta odbyły się wówczas w  Przemyślu. W 2008 roku oba narody  oficjalnie bratały się ze sobą w węgierskim Debreczynie a w roku 2009, decyzją Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego,  gospodarzem obchodów Dnia Przyjaźni Polsko-Węgierskiej jest Krosno.

***

Współpraca Krośnian z Węgrami

Lengyel Magyar - két jó barát... Polak, Węgier dwa bratanki... - w tym dobrze znanym po obu stronach granicy powiedzeniu zawrzeć by można dzieje przyjaźni obu narodów, w których Krosno zaznaczyło również swoją obecność. Partnerstwo Krosna z Węgrami chlubić się może ugruntowaną tradycją, mającą korzenie w dawnych stosunkach handlowych. Trakt Węgierski oraz Szlak Wina to drogi handlowe z Tokaju prowadzące przez Sarospatak, Satoraljaujhely a także przez Krosno – znane ongiś z największego w Polsce składu wina węgierskiego. Węgierskie wina po raz pierwszy na masową skalę spopularyzował w Polsce krośnianin - Wojciech Robert Portius, z pochodzenia Szkot, który w XVII w. był ich jedynym importerem i dostawcą na dwór polskiego króla.

Do tradycji partnerstwa nawiązano na nowo w 1999 r. poprzez podpisanie umowy z położonym przeszło 200 km za Budapesztem,  Zalaegerszeg – uważanym za jedno z najbardziej zielonych i kwitnących węgierskich miast. W latach 2006 – 2007  podobne dokumenty zostały podpisane kolejno z Satoraljaujhely - ośrodkiem turystyki i sportów zimowych oraz z Sarospatak – dawnym średniowiecznym miastem, a dziś  popularnym kąpieliskiem termalnym. Również w 2006 r. miastem współpracującym z Krosnem stał się Tokaj, słynący z wyrobu przednich tokajskich win deserowych.

Krośnieńsko - węgierska współpraca koncentruje się głównie na płaszczyznach: kulturalnej, turystycznej, sportowej oraz samorządowej wymianie doświadczeń.  Najważniejsze przedsięwzięcia realizowane wspólnie:

•  Festiwal Kultur Pogranicza „Karpackie Klimaty”, połączony z festiwalem wina węgierskiego im. Wojciecha Roberta Portiusa (Krosno, od 2003)
• wystawy: prezentacje Międzynarodowego Biennale Artystycznej Tkaniny Lnianej „Z krosna do Krosna” (Zalaegerszeg, od 2001), wystawa rzeźby krośnianina Macieja Syrka (Budapeszt, Zalaegerszeg, 2004), pierwsza w Polsce wystawa twórczości Jánosa Németha , rzeźbiarza-ceramika z Zalaegerszeg (Krosno, 2005)
• przejazdy pociągów retro Portius Eksperss z Tokaju do Krosna i z Krosna do Sarospatak  zorganizowane przez Stowarzyszenie Portius oraz urzędy miast (2006, 2007)
• odsłonięcie pamiątkowych tablic: Bálinta Ballassi (zamek Kamieniec k. Krosna, 2003), Wojciecha Roberta Portiusa w Tokaju (2007) i Jánosa Nemetha w Krośnie (2009)
• wspólne publikacje m.in.: dwujęzyczny wybór wierszy krośnieńskich poetów współczesnych Złoto aszú (2003), wybory poezji Bálinta Ballassi (2003, 2004), almanachy Polonijnych Spotkań Literacko-Artystycznych (2002 - 2007), wydawnictwa promocyjne miast partnerskich, prezentacje biblioteczne,
• występy zespołów tanecznych, koncerty zespołów muzycznych, rozgrywki sportowe,
• wymiana doświadczeń i współpraca samorządów, policji oraz straży pożarnej

***

Brama Węgierska

Początki bramy Węgierskiej, określanej w źródłach miejskich również terminem porta Superior sięgają przełomu XIV i XV wieku, czyli okresu kiedy ostatecznie zakończono prace związane z budową pełnego obwodu muru obronnego Krosna. Pierwsze informacje źródłowe, które wprost wymieniają bramę Wyższą, wyposażoną w most zwodzony, pochodzą dopiero z roku 1474. Nazwa bramy wywodzi się od ulicy Węgierskiej – głównego traktu komunikacyjnego, który z krośnieńskiego Rynku, przez bramę Węgierską i przedmieście Wyższe (suburbium Superior) prowadził na Duklę i Węgry.
Bramy w miastach średniowiecznych posiadały wyjątkowe znaczenie w obwodzie warownym, zarówno funkcjonalno-militarne, jak i ideowe. Pełniąc rolę wjazdu do miasta musiały jednocześnie zapewniać jego należytą obronę. Dominującym typem architektonicznym dawnych bram miejskich w Polsce była prostokątna, przejazdowa wieża zwykle wysunięta przed mur obronny, zaopatrzona w most zwodzony. Można przypuszczać, iż takim właśnie typem architektonicznym była również brama Węgierska w Krośnie Źródłem, które pozwala tak właśnie rekonstruować tę budowlę,  jest widok w dziele G. Brauna Civitates orbis terrarum z początku XVII wieku.
Z lustracji krośnieńskich murów miejskich, przeprowadzonej w roku 1658, wynika że brama Węgierska była potężną budowlą z podwójnymi wrotami i wieżą z bali dębowych. Z bramy, na której widniała inskrypcja Hic pax (dosłownie: tutaj pokój) wychodziło się przez most zwodzony liczący 6 łokci długości i tyleż szerokości. Przed bramą znajdowało się sklepione umocnienie, czyli przedbramie. W sąsiedztwie stał dom strażnika bramnego określanego jako porte Hungaricalis custos, zaś tuż obok (w kierunku zachodnim) znajdowała się zbrojownia miejska.
Ostatnie informacje, które wymieniają jeszcze bramę Węgierską w Krośnie pochodzą z 1761 roku. Od 1762 r. rozpoczął się proces burzenia murów obronnych, który spowodował bezpowrotne zniszczenie tego tak ważnego elementu dawnych fortyfikacji miasta.
W czasie prac ziemnych, prowadzonych w roku 1993 wzdłuż wschodniej elewacji gmachu Sądu, natrafiono na odcinek potężnego kamiennego muru, który według wszelkiego prawdopodobieństwa może być pozostałością ławy fundamentowej zachodniej ściany bramy Węgierskiej. (oprac. Piotr Łopatkiewicz)