O mieście

Krosno – średniowieczny, ufortyfikowany gród, dawne Królewskie Wolne Miasto, ośrodek handlu płótnem, suknem i winem węgierskim – do niedawna jeszcze było stolicą województwa. Dzisiaj jest 50-tysięcznym miastem średniej wielkości, sklasyfikowanym na 6 miejscu w rankingu miast Polski, w których żyje się najlepiej. Ten niewątpliwy sukces staje się zrozumiały, gdy się rozważa dzieje miasta.

Pierwsza wzmianka, wymieniająca Krosno jako jedną z 34 małopolskich posiadłości nadanych biskupstwu lubuskiemu, pojawia się w dokumencie sygnowanym przez Leszka Czarnego w 1282 r. Najstarsze jednak ślady istnienia osady w widłach rzek Lubatówki i Wisłoka pochodzą z badań archeologicznych i odnoszą się do wieku X i XI.

Trudno dziś definitywnie określić etymologię nazwy miejscowej KROSNO, w nauce funkcjonuje kilka wersji wyjaśniających pochodzenie nazwy. Jedni badacze uważali, iż nazwa ta związana jest z krosnem tkackim, inni wywodzili ją od „krosty, krostowatości”, czyli nierówności terenu, na którym wzniesiono pierwszą osadę. Ostatecznie przyjęło się, iż  pierwotna nazwa polska zaginęła, a obecna jest wynikiem przekształceń niemieckiej nazwy Krossen.

 

Rycina przedstawiająca Krosno autor: Pierrevander Aa.

 

Data pierwszej lokacji miasta nie jest znana, można przypuszczać natomiast, że najstarszy zachowany dokument królewski Kazimierza Wielkiego z 1367 r., dotyczący sprzedaży wójtostwa krośnieńskiego, wzorowany był na wcześniejszym akcie lokacyjnym. Należy więc przyjąć, że około połowy XIV w. Kazimierz Wielki przekształcił Krosno z osady w lokowane na prawie magdeburskim miasto, sprowadzając doń dość liczną grupę osadników niemieckich.

Krosno, od zarania miasto królewskie pieczętujące się herbem Piastów Kujawskich (pół orła i pół lwa z koroną nad nimi), już w XIV wieku, z fundacji króla, obwarowane zostało murem obronnym. Jeszcze za życia Kazimierza Wielkiego rozpoczęto wznoszenie kamiennych fortyfikacji opasujących całe wzgórze. Pełny obwód obwarowań murowanych i częściowo ziemnych powstał jednak za panowania Władysława Jagiełły. Do miasta prowadziły dwie bramy: od południowego wschodu - Węgierska, a w  północno zachod¬niej części miasta - Krakowska. Dobrze ufortyfikowany, bezpieczny gród stwarzał doskonałe warunki rozwoju rzemiosła i handlu. Już z roku 1403  znany jest statut cechu rzeźników, a do połowy XV stulecia ukonstytuowały się cechy piekarzy, szewców, krawców, kowali a także sukienników i foluszników. Krosno stało się znaczącym ośrodkiem produkcji płócien i barchanów.

Średniowieczne miasto zaopatrzone było w wodociąg i kanalizację, co niewątpliwie wskazuje na dużą rangę grodu i zamożność jego mieszkańców. Przywilej Kazimierza Jagiellończyka z 1461 r. wskazywałby, że Krosno – po Krakowie i Lwowie - było trzecim miastem zaopatrzonym w takie urządzenia. Ostatnio prowadzone badania archeologiczne pozwoliły jednak, w oparciu o metodę dendrochronologiczną, przesunąć powstanie tych urządzeń nawet na połowę. XIV stulecia! Remontami i utrzymaniem w dobrym stanie  całej struktury nawadniania i kanalizacji zajmował się rurmistrz. Z badań prowadzonych przez krośnieńskich archeologów wynika, że z systemu tego korzystano aż do początku XIX w.

 

Rysunek Krosna autor: Braun.

 

XV stulecie to dla Krosna także początek rozwoju handlu. Oprócz wewnętrznego obrotu towarami, na cotygodniowych targach poniedziałkowych, miasto miało swój udział w wielkim handlu przywozowo-wywozowym i tranzytowym. Główne szlaki handlowe prowadziły na Ruś Halicką, Węgry i kraje południowej Europy. Na odbywających się trzy razy w roku jarmarkach dorocznych przeprowadzano największe transakcje. Handlowano głównie miejscowym suknem i płótnami, końmi, bydłem, wyrobami kotlarskimi oraz importowanymi wyrobami z miedzi, żelaza i oczywiście węgierskim winem, na którym kilka krośnieńskich rodzin kupieckich zbiło fortuny.

Mimo klęsk żywiołowych (wielka powódź w roku 1497, pożar przedmieścia  w 1474 i miasta w 1500 r.), najazdów wojsk Tomasza Tarczaya (1473 i 1474), zarazy, która wyludniła niemalże miasto - wiek XVI był najpomyślniejszym okresem rozwoju Krosna. Miasto posiadało własny blech, folusz, cegielnię, młyn, łaźnię, korzystało z przywileju królewskiego na poszukiwanie wapnia, posiadało komorę celną i prawo składowania towarów. Na wysoki poziom życia w Krośnie, nazywanym wówczas parva Cracowia, duży wpływ miała również działalność szkoły parafialnej. W latach 1400–1600 w Akademii Krakowskiej studiowało 173 krośnian, co potwierdzają wpisy w Album studiosorum.

Szesnastowieczne Krosno słynęło nie tylko zamożnością mieszkańców, gospodarnością czy zasięgiem kontaktów handlowych – było także jednym z ludniejszych miast Małopolski: liczbę mieszkańców szacuje się na około 4 tysiące. Nic więc dziwnego, że widok Krosna znalazł się w dziele J. Brauna i F. Hoghenberga Miasta świata (Civitates orbis terrarum), wydanym w Kolonii w 1617 r., czy dziele Andrzeja Cellariusza  Regni Poloniae Magniqe Ducatus Lithuaniae omniumque regionum subiectorum novissima descriptio, wydanym w 1659 r. w Amsterdamie.


Na początku XVII stulecia funkcjonowało w mieście około 11 cechów zbiorowych zrzeszających rzemieślników 79 zawodów produkcyjno-usługowych. Poza tradycyjnymi specjalnościami związanymi z podstawowymi funkcjami miasta pracowali w Krośnie złotnicy, malarze, grzebiennicy, iglarze, płatnerze, brukarze, białoskórnicy, lutnicy, mydlarze. Zdecydowanie największe dochody przynosił miastu jednak handel, i to zarówno wymiana towarowa, jak i obsługa przyjezdnych. Zarabiali urzędnicy i pisarze, karczmarze, piwowarzy a nawet mieszczanie na wynajmie izb, sklepów i piwnic. Duchowieńswo otrzymywało większe datki na cele kościelne. W tym czasie w Krośnie osiedliło się wielu kupców węgierskich, głównie handlujących winem, w wielkim handlu wyspecjalizowali się Szkoci, wśród których najwybitniejszą postacią był Wojciech Porcjusz. Nie brakowało również lwowskich Ormian i Rusinów, zdecydowanie największą grupę stanowili jednak kupcy pochodzenia żydowskiego, mimo iż Krosno posiadało przywilej de non tolerandis Judeis.

 

Widok współczesny na wieżę farną fot. S. Muszański (1).JPG [4.34 MB]

 

Stopniowa utrata wcześniejszej pozycji miasta rozpoczęła się w 2. połowie XVII wieku. Klęski żywiołowe, najazdy wojsk szwedzkich, siedmiogrodzkich i tatarskich, zarazy, rekwirunki wojenne spowodowały, że stan Krosna pod koniec XVII stulecia był rozpaczliwy. W okresie rozbiorów, pod panowaniem Austriaków, niegdyś bogate i znaczne miasto przeżywało okres wyraźnego zubożenia. Stało się jednym z wielu małych miasteczek galicyjskich. Jedynym rzemiosłem, które w tym czasie przeżywało swój rozwój, było tkactwo. Uprawa lnu i konopi, rozwinięta na szeroką skalę, zapewniła pracę wielu podkrośnieńskim warsztatom tkackim, a najsilniejszymi ośrodkami tego przemysłu stały się Korczyna i Kombornia. W okolicach Krosna działało wtedy kilka tysięcy domowych warsztatów. Dopiero w 2. połowie XIX wieku, w okresie autonomii galicyjskiej, obejmującej czas od 1867 r. do wybuchu I wojny światowej, Krosno zaczęło się dźwigać z upadku. Zauważalny szybki wzrost znaczenia miasta związany był niewątpliwie z tworzącym się przemysłem naftowym. Pierwsza spółka naftowa założona w 1856 r. przez Ignacego Łukasiewicza, Tytusa Trzecieskiego i Karola Klobassę, wzniesienie rafinerii ropy w Chorkówce – spowodowały z czasem przypływ kapitału zagranicznego. W wyniku nowego podziału administracyjnego utworzono powiat krośnieński, w 1867 roku Krosno zostało siedzibą starostwa. Na przełomie XIX i XX w. powstało w mieście wiele towarzystw, szkół, instytucji: Towarzystwo Zaliczkowe, Krajowa Szkoła Tkacka, Seminarium Nauczycielskie, Szkoła Realna, Towarzystwo Mieszczańskie „Zgoda”, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Fabryka  Blichu i Apretury, rafineria nafty, Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych. Stan taki trwał do wybuchu I wojny. W trakcie działań wojennych Krosno poniosło znaczne straty. Rabowana i bombardowana kilkakrotnie ludność miasta cierpiała zarówno od wojsk austriackich, jak i carskich. W okresie międzywojennym przekształcało się Krosno stopniowo w ważny ośrodek przemysłowy: uzyskano pozwolenie na zorganizowanie międlarni i tkalni lnu, w latach 20-tych powstały Polskie Huty Szkła Spółka Akcyjna, w 1928 roku rozpoczęto budowę lotniska i przeniesiono z Bydgoszczy szkołę lotniczą, dla której w latach 30-tych wzniesiono hangary. Pomyślny rozwój Krosna przerwała II wojna światowa. Wywieziono bądź zdewastowano urządzenia huty szkła, rafinerii, zakładów lniarskich; przemysł krośnieński został całkowicie zniszczony.

 

Rynek w letniwieczór fot. S. Muszański (4).jpg [8.49 MB]

 

Odbudowę zniszczonego podczas II wojny przemysłu rozpoczęto niemalże zaraz po wyzwoleniu we wrześniu 1944 r. Uruchomiono hutę szkła i zakłady lniarskie, później rozpoczęto prace naukowo-badawcze z zakresu geologii i wiertnictwa, powstała Fabryka Amortyzatorów „Polmo” i Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego. Duże znaczenie dla miasta miał i ma w dalszym ciągu przemysł naftowy – Instytut Górnictwa Naftowego, Zakład Urządzeń Naftowych „Naftomet”, Zakład Robót Górniczych czy przedsiębiorstwo „Naftomontaż” są chlubną kontynuacją naftowych tradycji regionu.

 

krośnieńske podcienia - Z. Żyburtowicz (4) (1024x636).jpg [279.60 KB]

 

W mieście organizowanych jest kilkanaście cyklicznych imprez kulturalnych i sportowych o zasięgu regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym: Karpackie Klimaty, Krośnieńskie Dni Muzyki, Krośnieńskie Spotkania Teatralne, Wiosna Muzyczna, Jarmark Krośnieński, Festiwal Galicja, Świet(n)ne Miasto, Dni Miasta, przeglądy teatrów dziecięcych, piosenki turystycznej, poezji śpiewanej. Co roku organizowane są międzynarodowe turnieje siatkówki i koszykówki, Międzynarodowe Górskie Zawody Balonowe, Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Podkarpacia, Euroregionalne Targi Kontakt, Euroregionalne koncerty kolęd „Soli Deo Gloria”. W cyklu dwuletnim przygotowywane są: Ogólnopolskie Biennale Fotografii „Krosno. Miasto i ludzie”, Międzynarodowe Biennale Artystycznej Tkaniny Lnianej „Z krosna do Krosna”, Biennale Plastyki Krośnieńskiej.

Krosno zajmuje obecnie obszar ok. 45 km kwadratowych, 6 wyodrębnionych dzielnic i 6 osiedli:

  • Dzielnica Białobrzegi
  • Dzielnica Krościenko Niżne
  • Dzielnica Suchodół
  • Dzielnica Polanka
  • Dzielnica Śródmieście
  • Dzielnica Zawodzie
  • Osiedle Stefana Grota - Roweckiego
  • Osiedle Ks. Bronisława Markiewicza
  • Osiedle Południe
  • Osiedle Traugutta
  • Osiedle Turaszówka
  • Osiedle Tysiąclecia

Miasto zamieszkuje ok. 45 tys. mieszkańców.

Historyczne centrum miasta usytuowane jest 277 m. n.p.m., na wzniesieniu w widłach rzek Lubatówki i Wisłoka (dopływ Sanu).

 

Krośnieński rynek fot. Z. Żyburtowicz (6) (1024x482).jpg [253.99 KB]

 

 

KROSNO MIASTO SZKŁA

2 czerwca 2012 r. na krośnieńskim Rynku odbyła się uroczystość „Lokacji Krosna – Miasta Szkła”.

W mieście rozpoczęło działalność Centrum Dziedzictwa Szkła gdzie można poznać szklane dziedzictwo miasta i regionu w oryginalny i niecodzienny sposób. Sam obiekt dostępny jest dla turystów od II połowy czerwca 2012 r.

 

oprac. Ewa Mańkowska

Zapisz sie do newslettera Aktualne informacje prosto na Twój adres e-mail

herb.png [21.51 KB]

Urząd Miasta Krosna

38-400 Krosno
ul. Lwowska 28a

tel. 13 47 430 01
fax 13 47 436 51
um@um.krosno.pl

Kontakt z Inwestorami
Urząd Miasta Krosna

38-400 Krosno
ul. Lwowska 28a

tel. 13 47 43 301
ri@um.krosno.pl

Informacja Kulturalno-Turystyczna

38-400 Krosno
ul. Blich 1

tel/fax. 515 252 776
pikt@muzeumrzemiosla.pl

- otwiera się w nowej karcie