W Czytelni Głównej Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej 4 października br. odbył się wykład pt. „Herbert jako bohater liryczny” rozpoczynający cykl spotkań poświęconych Zbigniewowi Herbertowi. Wygłosiła go prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego, dr hab. Magdalena Rabizo-Birek, krytyk literacki, redaktor naczelna kwartalnika literacko-artystycznego „Fraza”, autorka i współautorka wielu publikacji naukowych, m.in. książek „Czytanie obrazów. Teksty o sztuce z lat 1991-1996”,  „Między mitem a historią. Twórczość Włodzimierza Odojewskiego”, „Romantyczni i nowocześni. Formy obecności romantyzmu w polskiej literaturze współczesnej”, laureatka Nagrody Fundacji im. Władysława i Nelli Turzańskich w 2004 r.

Magdalena Rabizo-Birek w swoim wystąpieniu wyraźnie zarysowała obraz Herberta jako człowieka i twórcy. Punktem wyjściowym rozważań było zwrócenie uwagi na legendę literacką poety, pojawiającego się często w roli podmiotu lirycznego w utworach różnych autorów. Wiersze oddające hołd jego osobie lub polemizujące z jego twórczością i poglądami, związane są nie tyle z odzwierciedleniem życia, ile z przedstawieniem Herberta jako mistrza i „kolegi po piórze”.

Prof. Rabizo-Birek przedstawiła słuchaczom wiersz Ewy Lipskiej pt. „Kiedy w moim kraju umiera wielki poeta”. Herbert zaprezentowany został w nim jako patriota krytykowany za swoje poglądy polityczne, a także jako obrońca walczących w Powstaniu Warszawskim. W wierszu poruszona została również kwestia odbioru twórczości Herberta przed i po jego śmierci. Utwór Ewy Lipskiej stanowi gorzką apoteozę jego poezji, zamykającej się w stwierdzeniu, iż cena posiadania daru tworzenia sztuki jest często bardzo wysoka.

Prowadząca wykład odwoływała się również do innych utworów poetyckich, których bohaterem lirycznym był Zbigniew Herbert. M.in. do poematu polemicznego Andrzeja Buszy „Marność i wielkość poety. Dwa portrety z natury”, opartego na starotestamentowym motywie vanitas. Z kolei w wierszu „Przelotem” Ryszarda Krynickiego, inspirowanym japońską formą literacką Haiku, przedstawiona została relacja uczeń-mistrz, Herbert określony został tutaj jako „Pan Cogito”, co stanowiło bezpośrednie nawiązanie do porte-parole z wierszy poety.
Na uwagę zasługuje również przytoczony przez autorkę wykładu utwór Czesława Miłosza pt. „Z powodu telefonów po śmierci Herberta”, stanowiący refleksję na temat choroby i śmierci poety, nawiązującą – co warto zaznaczyć – do wiersza samego Herberta pt. „Apollo i Marsjasz”. Poeta, z uwagi na przemijanie, przedstawiony został tutaj jako „ułomny nosiciel poezji” – sztuki wielkiej, która nie powinna istnieć, a jednak została stworzona.

Podczas wykładu przywołany został również jeden z wierszy autorstwa irlandzkiego noblisty Seamusa Heaney’a, opublikowanego w tomie „Światło elektryczne”. Herbert, choć był człowiekiem zmagającym się z depresją maniakalną, podróżnikiem kroczącym swoją własną drogą krzyżową, został przedstawiony tutaj jako herold tworzący poezję uniwersalną, poeta „krainy północniejszej nawet niż wiatr” – jak określił Polskę Irlandczyk.

Z kolei z wiersza Janusza Szubera „Pułkownik Herbert. Listy” wyłania się obraz Herberta jako człowieka zaangażowanego w los innych poetów, wiernego przyjaciołom, serdecznego wobec nowo poznanych osób.
Na zakończenie wykładu uczestnicy zostali wprowadzeni w gorzki stan zadumy za sprawą „Trenu spadkobierców” Jacka Kaczmarskiego, przedstawiającego smutną wizję apokalipsy wartości zawartych w twórczości Herberta, nazywanego „Księciem poetów”. Zaznaczony został tutaj koniec pewnej wielkiej narracji o Polsce i Polakach. Dr Magdalena Rabizo-Birek pozostawiła uczestników wykładu z refleksją na temat kondycji współczesnej poezji, podsumowując spotkanie słowami wyrażającymi nadzieję, że pojawi się jeszcze w historii kolejny wielki poeta na miarę Zbigniewa Herberta, który odbuduje „miasto polskiej poezji”.

Spotkanie zorganizowane zostało w ramach projektu „Czytając Herberta” realizowanego przez krośnieński Oddział Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich we współpracy z Krośnieńską Biblioteką Publiczną przy wsparciu finansowym Miasta Krosna.

Katarzyna Rygiel